HEMATOJEN PİGMENTLER

​

HEMOSİDERİN

Vücutta birikebilen metallerin en önemlisi demirdir. Vücuttaki total demirin %25’i ferritin ve hemosiderin olarak depolanır. Karaciğer ve kemik iliği ferritinin en önemli depolarıdır. Hemosiderin ise dalak, kemik iliği ve karaciğerin Kuppfer hücrelerinde görülür. 

Demir pigmenti doğadaki 3 kahverengi pigmentten biridir: lipofuscin, melanin, demir pigmenti (hemosiderin). 

Hemosiderin, ışık mikroskopunda kahverengi granüller biçiminde izlenir, suda erimez, özel boyalarla maviye boyanır.

İnsan vücudunda toplam 3-4 g demir vardır. Bunun 2/3’sini hemoglobin, myoglobin ve demirli enzimler oluşturur, 1/3’ü ferritin ya da hemosiderin biçimde depolanır.

Ferritin içeriğinde %23 oranında demir vardır, suda erir, özel boyalarla boyanmaz, mikroskopta görülemez. Karaciğerde ve kemik iliğinde depolanır.

Demir birikmesi normalin üzerinde olursa, ferritin, içinde %36 demir bulunan hemosiderine dönüşür. Normal koşullarda karaciğer, dalak ve kemik iliğinde az miktarda hemosiderin vardır.

​

Vücuttaki total demir düzeyinin yükselmesi için, bağırsaklardaki demir emiliminin artması ya da çok sayıda kan transfüzyonu (hemofili, kalıtsal anemiler) gerekir. Besinlerdeki demir duodenumdan emilir (C vitamini demir emilimini kolaylaştırır).

Total demir düzeyinin yükselmesi “hemosiderozis” olarak nitelenen tabloya neden olur; fazla demir doğal depoların yanı sıra deri, pankreas, kalp, böbrekler ve endokrin sistem hücrelerinde de birikir. Aşırı demir yüklenmelerinden çokça etkilene organlar pankreas, kalp ve karaciğerdir. Hemokromatoziste karaciğer kanseri riski yüksektir.

Dokulara hemosiderin birikmesine hemosiderozis (hemosiderosis) denir. 2 tür hemosiderozis vardır;

Yerel hemosiderozis

Sistemik hemosiderozis

​

YEREL HEMOSİDEROZİS

Yerel kanama, kırmızı infarkt ve konjesyonda görülür. Travmalardan sonraki yerel kanama alanlarında oluşan ekimozlar zamanla kahverengimsi görünüm alırlar; buralarda bol hemosiderin vardır. Kırmızı infarkt nitelemesi, infarkt içinde ve çevresinde kanama olduğunu vurgular; kanama alanlarındaki eritrosit yıkımı hemosiderin oluşmasıyla sonlanır. Mitral stenozunda ve sol kalp yetmezliğinde akciğer alveolleri içinde küçük kanamalar meydana gelir, ortaya çıkan hemosiderini makrofajlar fagosite ederler (kalp yetmezliği hücreleri).

​

SİSTEMİK HEMOSİDEROZİS

Herediter hemokromatozis ve Sekonder hemosiderozis olarak 2 türü vardır.

1. Herediter hemokromatozis (primer hemosiderozis; HH): Demirin duodenumdan çok fazla emilimi ve çeşitli dokulara birikmesi sonucu ortaya çıkan hastalıktır. Erkeklerde, orta ve ileri yaşlarda sıktır. Kadınlarda az görülmesi, menstrüasyonda kan yitirilmesiyle açıklanmaktadır. Demir birikimi yıllarca sürer ve ilk belirtiler 40 yaşlarında izlenmeye başlar.

Normalde demirin duodenumdan fazla emilimine engel olan düzenleyici bir mekanizma vardır. Hemakromatoziste bu mekanizma bozuktur ve normalin 8 katına varan demir emilimi olur. Vücuttaki total demir miktarı artınca dokulara hemosiderin birikir, zamanla fibrozis oluşur.

Hemakromatoziste değişik yerlere biriken 2 pigment türü vardır: hemosiderin ve melanin.

  • Hemosiderin: Epitel hücreleri (karaciğer, böbrek tubulus, salgı bezleri) ile mezenkimal hücrelere (bağ dokusu, myokard, damarlar, salgı bezlerinin duktuslarındaki düz kas hücreleri, RES hücreleri)

  • Melanin: Epidermisin bazal hücrelerinde (yoğun)

​

Özellikle hemosiderinin biriktiği organlarda önemli bozukluklar ortaya çıkar:

  • Karaciğer: Herediter hemokromatoziste demirin en fazla biriktiği organ karaciğerdir. Hemosiderin, lobulusların periferisindeki parenkim hücrelerindedir (sekonder hemosiderozis olgularında ise, hemosiderin birikmesi Kupffer hücrelerindedir). Zamanla siroz tablosu gelişir (pigment sirozu). Olguların %10’unda sirozdan kökenli primer karaciğer karsinomu oluşur. 

  • Pankreas: Büyük, katı ve pigmentlidir. Fibrozis sonrası diabet oluşur (bronz DİABET).

  • Deri: Melanin pigmenti artışına bağlı esmerleşme vardır (BRONZ diabet). Bu durum sürrenal korteksinde hemosiderin yığılmasına bağlı  yetmezlik ile ilgilidir.

​

Hemakromatozisin klasik üçlemi şunlardır:

  1. Deri pigmentasyonu (olguların 2/3’ünde)

  2. Diabetes mellitus (olguların 2/3’ünde)

  3. Karaciğer sirozu (bazen hafif düzeyde)

​

Hemakromatoziste komplikasyonlar:

  • Karaciğer yetmezliği ve primer karaciğer karsinomu

  • Diabetes mellitus

  • Kalp yetmezliği

​

2. Sekonder hemosiderozis: herhangi bir hastalığın komplikasyonu olarak görülen sistemik hemosiderozis türüdür. Başlıca nedenleri;

  • Hematolojik hastalıklar: Hemolitik anemi, hemoliz yapan toksinler, vd

  • Parenteral demir yüklenmesi: Kan transfüzyonu, parenteral demir preparatları

  • Kronik alkolizm: Özellikle demirden zengin alkollü içecekler tüketenlerde 

  • Öteki nedenler: Kronik karaciğer hastalıkları, Porphyria cutanea tarda, konjenital hastalıklar (atransferrinemia), aşırı demir tüketimi (Bantu siderosis), demir ve C vitamini içeren preparatların aşırı tüketilmesi